Miyelinin parçalanması ve yerini sertleşmiş plakların alması impulsların
geçişini saptırır ya da tümden bloke eder.
Bunun sonucunda hareketlerde aksama, beyinden kaslara giden komutlara tepki
verememe durumu ortaya çıkar
.2. BU HASTALIĞIN NEDENLERİ NELERDİR?
MS’in kesin nedeni bilinmese de, birçok araştırmacı miyelin
hasarının vücudun immün sisteminin (bağışıklık sisteminin) anormal bir
yanıtından kaynaklandığına inanır. Normal koşullarda, immün sistem virüsler
veya bakteriler gibi yabancı “istilacılara” karşı vücudu korur. Otoimmün
hastalıklarda vücut istemeyerek kendi dokularına saldırır.
MS’de ise, saldırılan madde miyelindir.
Bilim adamları miyeline saldırması için immün sistemi tetikleyenin ne olduğunu
henüz bilmiyor. Birçoğu çok sayıda faktörün devreye girdiğini düşünüyor.
3. MS BELİRTİLERİ (SEMPTOMLARI)
NELERDİR?
Belirtiler merkezi sinir sisteminin hangi bölgelerinin
etkilendiğine bağlı olarak ortaya çıkar. Herkes aynı şekilde etkilenmez.
Belirtiler sadece kişiden kişiye değişiklik göstermekle kalmayıp, aynı kişide
zaman içinde de değişiklik gösterebilir. Bu belirtiler ciddiyet ve süre
açısından da çeşitlilik gösterir.
MS’i olan bir kişi genellikle birden fazla belirti yaşar ancak bu belirtilerin
hepsi herkeste görülmez.
Belirtiler, halsizlik, karıncalanma, hissizlik veya duyu zayıflaması,
koordinasyon zayıflığı, yorgunluk, denge problemleri, görme bozuklukları,
istemsiz hızlı göz hareketi (nistagmus da denir), titremeler, spastisite veya
kas sertleşmesi, bozuk konuşma, bağırsak veya mesane problemleri, yalpalayarak
yürüme (ataksi), cinsel işlev sorunları, ısıya hassasiyet ve kısa süreli bellek
sorunları, hüküm veya muhakeme problemlerinden (kognitif problemler) oluşur.
Ciddi durumlarda MS kısmi veya tam felce neden olabilir.
MS’i olan kişilerin çoğunda bu belirtilerin tamamı görülmez.
4. MS TANISI NASIL KONMAKTADIR?
Tek başına hiçbir test MS tanısı koyamadığı için çeşitli
test ve yöntemlere gerek duyulur. Bu testler şunlar olabilir;
* Doktorun geçmiş belirti ve bulguların varlığını araştıracağı tıbbi öykü.
* Ayrıntılı bir nörolojik muayene.
* Beyin ve omuriliğin kesin ve oldukça detaylı görüntülerini veren ve görece
yeni bir görüntüleme biçimi olan MRI (manyetik rezonans görüntüleme).
* “Uyarılmış potansiyeller” adı verilen ve merkezi sinir sisteminin belli bir
uyarıya verdiği yanıtı ölçen çalışmalar.
Daha az kullanılan ancak tanının olağandan daha zor olduğu durumlarda faydalı
olan diğer bir inceleme de:
* Spinal kanalı çevreleyen sıvının (serebrospinal sıvı veya SSS) bileşimini
araştıran beyin omurilik sıvısı incelemesi.
5. İKİNCİ GÖRÜŞLERİ - TANIYI
DOĞRULAMAK İÇİN - ALMAK İYİ BİR FİKİR Mİ?
Hasta sadece bir doktorla
görüştüyse, hiç kuşkusuz ikinci bir görüş almak mantıklı olur. Tanıyı doğrulatma
ilk doktorunuzu aşağılamaz veya üzmez. Başka bir uzmana sevk edilmek için doktor
tavsiyesi alabilir veya MS derneklerine telefon edebilirsiniz.
6. BİR SONRAKİ AŞAMA NE OLACAK?
Bunu hiç kimse gerçekten bilmiyor; ancak hasta ve doktorun
kişisel durum üzerine mutlaka bir konuşma yapması önerilir.
Hastanın en sık duyacağısözler “öngörülemez” ve “değişken” sözleridir. MS
sadece kişiden kişiye büyük oranda değişiklik göstermekle kalmayıp, aynı kişide
zaman içinde de değişiklik gösterir. Bu öngörülmezlik ile yaşamak MS ile
yaşamanın parçasıdır.
Birçok kişi şiddetlenme dönemleri geçirir. Bunlar yeni belirtilerin ortaya
çıktığı akut ataklar, veya varolan belirtilerin daha ciddi hale geldiği nüksler
olarak da isimlendirilirler. Şiddetlenmeleri genellikle düzelme dönemleri
(remisyonlar) izler ve bu remisyonlar hastayı nüks öncesi haline geri
döndürebildikleri gibi, geriye bazı sakatlıklar da bırakabilirler. Bu MS biçimi
genellikle nüks-remisyon gösteren MS olarak isimlendirilir.
(Relapsing-remitting MS)
Her MS aynı olmaz. Bazı kişilerde birkaç ciddi atak görülür veya hiç görülmez,
bunun yerine belirtilerin sürekli kötüleştiği ve zaman içinde sakatlığın ortaya
çıktığı da görülebilir. Erken bir nüks-remisyon dömemini sürekli kötüleşme
durumu izleyebilir, ki bu durumda sekonder progresif MS ismini alır. Veya
başlangıçtan itibaren ilerleme mevcut olabilir ve bu durumda primer progresif
MS ismini alır. Şekil ne olursa olsun MS herhangi bir zamanda duraklayabilir.
İlk birkaç yıllık MS deneyi, hastalığınuzun vadeli seyrinde hasta ve doktor
için muhtemelen en iyi yol gösterici olur. Geçmişte MS’i olan başka hastaların
bakımını da yapmış bir doktor, hastanın durumu ile ilgili başka görüşlere de
sahip olabilir.
7. MS KALITSAL MIDIR?
MS doğrudan doğruya kalıtsal olmamak ile birlikte çalışmalar
ailesel eğilimin varolduğunu ortaya çıkadılar. Bu durum da kardeşlerin veya
diğer yakın akrabaların hastalığı geliştirmelerinin bir ölçüde daha mehtumel
olduğu anlamına gelir. Bununla birlikte, MS’i olan kişilerin yüzde 80’inde MS’i
olan yakın bir akraba görülmez.
8. MS KİMLERDE GÖRÜLÜR?
MS kadınlarda erkeklerin neredeyse iki katı bir oranda
görülür. Birleşik Devletler’de yaklaşık 350.000 kişinin MS ile yaşadığı tahmin
ediliyor. Bazı karmaşık MS olgularına tanı koymak zor ve bulaşıcı bir hastalık
olmadığı için olguların bildirilmesi zorunlu yok. Bu nedenle MS’i olan
kişilerin gerçek sayısı sadece tahmin yoluyla hesaplanabiliyor..
Bütün dünyada MS tropikal iklimlere nazaran ılıman
iklimlerde daha sık görülüp ve beyaz tenli, özellikle de ataları Kuzey Avrupalı
olanlar arasında daha sık ortaya çıkıyor
Bütün dünyada MS tr
9. MS’İ DURDURACAK VEYA TEDAVİ
EDECEK HERHANGİ BİR TEDAVİ VAR MI?
Bilinen bir tedavi mevcut değil. Ancak atakların sıklığını
veya ciddiyetini azaltan ve özürlülük artışını yavaşlatan yeni tedaviler
bulunuyor. Umut veren ilaçlar üzerinde da çalışmalar sürüyor. MS tedavisi
oldukça hızlı değiştiği için doktordan güncelleşmiş tavsiyeleri almak üzere
temas içinde olmanız iyi bir fikir. Ulusal MS Derneği de yeni gelişmeleri almak
için bir bilgi kaynağıdır
.
10. BELİRTİLERİ İYİLEŞTİRMEYE
YÖNELİK HERHANGİ BİR TEDAVİ MEVCUT MU?
Evet. Örneğin, kaslardaki sertleşme bazı ilaçlarla
azaltılabilir. Spastisite ve yorgunluk fizik tedavi rehabilitasyon tedavisi ile
de tedavi edilir.
Mesane problemleri bazen çeşitli ilaçlar ile iyileşme gösterebiliyor. Kendi
kendine kateter takma gibi teknikler kolayca öğrenilebilir. İdrar yolları
enfeksiyonlarının hemen tedavi edilmesi ve yeterli sıvı alımı başka mesane
komplikasyonlarını önlemeye yardımcı olabilir. Bağırsak problemleri hacimi
artırmaya yönelik diyet, fitiller ve ilaçlarla tedavi edilebilirler. Yakıcı,
ağrılı veya sıra dışı duyular ilaçlarla tedavi edilebilirler. Kognitif
problemlerle ise rehabilitasyon ve eğitim ile başedebilir.
11. REHABİLİTASYON NE SAĞLAYABİLİR?
Fizik tedavi (FT) zayıflamış veya eşgüdüm bozukluğu olan
kasların kuvvet kazanmalarına yardımcı olabilir. FT düzenli hareket
egzersizlerini, germeyi, yürüme eğitimini ve bastonları, yürüteçleri ve diğer
yardımcı aletleri en iyi şekilde kullanmayı, nakil eğitimini (yani örneğin,
tekerlekli sandalyeden arabalara geçmeyi öğrenmek) ve toplam fonksiyonu ve
dayanıklılığı iyileştirmeye yönelik kuvvetlendirme egzersizlerini kapsayabilir.
Rehabilitasyon tedavisi (RT) günlük yaşamda bağımsızlığı iyileştirmeye hedefler.
RT giyinme, kendine düzen verme, yemek yeme ve araba kullanma tekniklerini
öğretir ve koordinasyon ve kuvvetlenmeye yönelik egzersizler de sunabilir. Bir
rehabilitasyon terapisi evi veya işyerini güvenilir ve bağımsız hareket
edilebilir mekanlar halinde düzenlemek için aletler ve yollar tavsiye edebilir.
Konuşma tedavisi kasların zayıflaması veya kötü koordinasyonu nedeniyle konuşma
veya yutkunma zorluğu çekenler için iletişimi kolaylaştırır. Konuşma
terapistinin kullandığı teknikler egzersizi, ses eğitimini veya özel aletlerin
kullanımını içerebilir.
12. EGZERSİZ YARDIMCI OLUYOR MU?
Tek başına egzersiz MS’i düzeltemez ancak genel sağlığı
iyileştirebilir ve kullanılmamaktan veya etkinsizlikten kaynaklanan
komplikasyonların önüne geçebilir. Egzersiz iştah ve uykuyu düzenlemeye
yardımcı olduğu ve kendini iyi hissetmeye katkıda bulunduğu için düzenli bir
egzersiz programı fiziksel olduğu kadar psikolojik avantajların da elde
edilebilmesini sağlar.
13. YA İŞ HAYATI? İŞVERENLERİN
NELERİ BİLMESİ GEREKLİDİR?
Kişiden kişiye değişiklik gösteren MS’in, dolayısıyla iş
durumu üzerindeki etkisi de değişiklik gösterir.
Bir krizin ortasında iken -gerek tanının hemen sonrasında, gerek belirtilerin
birdenbire canlandığı bir sırada- işle ilgili büyük kararlar vermek pek akıllıca
olmaz. İlk olarak, acil sorunlardan kurtulmak için hastanın kendisine zaman
tanıması gerekir. Sonra seçeneklerini anlamasına yardımcı olacak bilgi
toplaması önerilir.
Hastanın konulan tanıyı iş arkadaşlarına ve patronuna açıp açmaması kişiye
kalır. Eğer tıbbi bir muayeneyi gerektiren bir iş imkanı sunuluyor ise, tanı
ve/veya belirtiler konusunda dürüst olmanız iyi olur.
14. MS CİNSELLİĞİ ETKİLER Mİ?MS ile
bağlantılı her şey fiziksel belirtilerden duygusal etkisine dek cinsel hayatı
etkileyebilir. Ancak bu cinsel problemlerin başarılı bir şekilde tedavi
edilemeyecekleri anlamına gelmez. MS’i olan kişiler tatminkar bir cinsel yaşam
yaşayabilirler.
Birkaç önemli öneri:
* Eşinizle duygularınızı paylaşmaya çalışın.
* Dürüstçe iletişim kurun.
* Fiziksel belirtilerle ilgili tıbbi tedavi görün.
* Fiziksel olmayan problemler için bir psikoterapist veya cinsel terapi
konusunda uzmanlaşmış bir danışmana da başvurulabilir.
15. MS’İ OLAN BİR KİŞİDE DEPRESYONA
SIK RASTLANIR MI?
MS tanısı konulduğunda veya MS kötüleştiğinde hasta korku,
şaşkınlık, kontrol kaybı ve bir ızdırap duyabilir. Şu ya da bu zamanda MS’i
olan kişilerin yüzde 30 ila 40’ı doktorların hafif ya da orta derecede
depresyon olarak tanımladıkları öküntüye girmektedirler. Depresyon bu
hastalığın neden olduğu hasarın doğrudan bir sonucu da olabilir. Depresyon
ilaçlarla ve danışmanlıkla tedavi edilebilir.
Kendini rahatsız hisseden hastanın, yardım istemenin zayıflık değil, güçlülük
olduğunu unutmaması gerekir. Ve bir uzmana sevk etmesi için doktoru ile
konuşması önerilir.
16. AİLE DANIŞMANLIĞI YARDIMCI
OLABİLİR Mİ?
Bütün aile MS ile yaşar. İş, oyun -neredeyse herşey-
açısından ailenin gündelik alışkanlıklarını değiştirebilir ve herkes bundan
etkilenir. Danışmanlık hizmeti vermek bütün ailenin hastalığı alışmasına
yardımcı olabilir.
17. ÇOCUKLARA MS’İ ANLATMANIN EN İYİ
YOLU NEDİR?
Küçük çocuklar temel, basit açıklamalara ihtiyaç duyarlar.
Konuları gizlemek yerine tartışmak her yaştan çocuk için daha faydalı olur.
Çocuklar genellikle ailelerinin düşündüğünden daha esnektirler ve acı
gerçekleri kabul edebilirler. Hiç kuşkusuz, bütün çocukların MS ne getirirse
getirsin güvenilir olacaklarına ve bakılacaklarına dair güvence duymaya ihtiyaç
duyarlar.
18. GEBELİĞİN MS ÜZERİNDE BİR ETKİSİ
VAR MI?
Çalışmalar gebeliğin MS’in uzun vadeli seyrini değişikliğe
uğratmadığı gösteriyor. Bununla birlikte, birçok kadın gebelik sırasında bir
remisyon yaşıyor ve ardından doğum sonrasındaki belirtilerde geçici bir artış
gösteriyor.
19. STRES MS’İ KÖTÜLEŞTİRİR Mİ?
Stresin MS’e neden olduğuna veya kötüleştirdiğine ilişkin
kanıt yok. Ancak MS’i olan kişiler stresle de mücadele tekniklerinden fayda
görebilirler:
* Olabildiğince aktif olun -zihinsel ve fiziksel açıdan.
* Zamanı enerjiyi koruyacak şekilde kullanın.
* Yaşamı basitleştirin -öncelikler koyun.
* Gevşeme/meditasyon egzersizlerini öğrenin.
* Çözülmesi zor sorunlar için yardım alın.
* Eğlenceye zaman ayırın ve mizah duygunuzu koruyun.
* Gerçekçi hedefler ve beklentiler oluşturun.
* Değiştirilemeyecek olanı kabul edin.
20. SİGARA VE İÇKİ İÇMEK MS’İ
ETKİLER Mİ?
Sigara içmenin MS’i kötüleştirdiğine ilişkin kanıt yok.
Ancak sigara nefes darlığına, akciğer enfeksiyonlarına eğilimli olmaya ve kalp
düzensizliklerine neden olabilir -bunlar sakatlığa katkıda bulunabilecek
bulgular olup kuvvet azlığı ve ince beceri koordinasyon bozukluğu nedeniyle bu
belirtileri gösteren kişi sigara kullanıyorsa, yangına neden olabilir.
İçki içme ince beceri bozukluğuna, denge bozukluğuna ve kötü konuşmaya neden olur.
Aynı zamanda muhakemeyi kötüleştirir ve davranışı değiştirir. Yine alkolün MS’i
kötüleştirdiğine dair kanıt olmasa da bütün bunlar varolan nörolojik bulgulara
eklenmektedir.
21. SICAKLIK MS’İ NASIL ETKİLER?
Sıcaklık MS’i kalıcı bir şekilde kötüleştirmez. Ancak hepsi
olmasa da, MS’i olan birçok kişi sıcak ve nemli havanın, sıcak bir banyo veya
duşun veya ateşin belirtileri geçici olarak kötüleştirdiği görüşündeler. Günün
sıcağından kaçınmak ve sıcak su yerine ılık suda banyo yapmak iyi olur. MS’i
olan birçok kişi buz torbaları, buzlu içecekler ve ılık banyolarla serinlemenin
belirtilerin azalmasına yardımcı olduğunu düşünüyorlar.
22. LOKAL YA DA GENEL ANESTEZİ
TEHLİKELİ MİDİR?
MS’i olan bir kişi için genel anestezinin taşıdığı riskler
herhangi birinin taşıdığı riskle yaklaşık aynı olup yalnız bir istisna bunun
dışında tutulur: Ciddi, ilerlemiş MS’i olanlar önlem alınmasını gerektiren
solunum problemlerine sahip olabilirler.
Allerjisi olmayan hastalar için sadece novokain gibi sık kullanılan lokal
anestezilerden kaçınmak gerekmez. Doğum sırasında kullanılan epidural anestezi
gibi omurilik anestezileri daha problemli olabilir. MS’i olan çok sayıda kişi
epidural anesteziyi iyi tolere edebilse de, bazı nörologlar yöntemde olası
komplikasyonların olduğunu düşünüp, bu yöntemi önermiyorlar.
23. GRİBE KARŞI AŞI YAPTIRMAK
GEREKLİ MİDİR?
Grip aşısı tartışmalıdır. Grip aşıları bazı kişilerde MS
belirtilerinde bir artışa neden olabiliyor. Bununla birlikte, grip aşılarının
şiddetlenmelerin sayısında bir artışa neden oldukları fikrini destekleyecek
kanıt da halihazırda mevcut değildir.
Öte yandan, grip gibi viral enfeksiyonlar ve şiddetlenmeler arasında bir ilişki
olduğuna ilişkin yeterli kanıt vardır. Gribi izleyerek bir şiddetlenme yaşamış
kişiler grip aşısı olmayı düşünebilirler. Bir kural olarak, immünsupresif
ilaçlar kullanan kişilerin her türlü aşılamadan kaçınması gerekir.
24. MS’İ OLAN BİR KİŞİ İÇİN HERHANGİ
BİR DİYET ÖNERİSİNDE BULUNULABİLİR Mİ?
MS’in diyete bağlı bir nedeninin olduğuna ilişkin bilimsel
kanıt yoktur, bu nedenle özel bir diyete gerek duyulmaz. Birçok “MS diyeti”
mevcuttur ancak bunların hiçbirinin uzun vadede etkili olduğu kanıtlanmamıştır.
İyi dengelenmiş yemekler genel sağlık için çok önemlidir, bu nedenle hastanın
ne yediğine dikkat etmesi esas alınır.
25. ALTERNAİTF TEDAVİLER YARDIMCI
OLUR MU?
Akapunkturun, yoganın, görselleştirme ve gevşeme
tekniklerinin veya katkılı gıdaların (vitaminler dahil) MS üzerinde kanıtlanmış
bir etkisi yoktur. Bununla birlikte, bazı kişiler alternatif tedavilerin
kendilerini daha iyi hissetmelerine yardımcı olduğunu düşünüyorlar.
MS’i olan bir kişi, kendine yardımcı olan her tekniği seçebilir. Ancak
alternatif bir tedavi görmeye karar vermeden önce, bu tedavinin potansiyel
risklerini, yararlarını ve maliyetini araştırması önerilir. Ayrıca planlarını
doktoru ile konuşması tavsiye edilir.
26. DOKTORUNUZU GÖRMEK İLE İLGİLİ
ÖNERİLER VAR MI?
Doktor ile hasta MS ile başetmekte bir ittifak içinde
olacaktır. Pratik bütün soruları tartışma konusunda hastanın kendisini rahat
hissetmesi gerekir. Semptomlarda bir kötüleşme olduğunda veya yenileri
başladığında her zaman bunun bildirilmesi gerekir.
Bununla birlikte, fiziksel veya duygusal bir problemin MS ile hiçbir
ilişkisinin olmaması da mümkündür. Hastanın bütün problemlerini MS’e
bağlamaktan kaçınması gerekir.
27. MS İLE MÜCADELE ETMEK NE ANLAMA
GELİR?
Herkes farklı şekilde mücadele eder. Burada iyi yaşamak için
bazı genel ipuçları verilebilir:
* Kendinize dikkat edin. İyi beslenin, egzersiz yapın ve yeterince dinlenin.
* Duygusal sağlığınızı kontrol altında tutun. Konuşabileceğiniz ve
duygularınızı paylaşabileceğiniz ve size destek sağlayabilecek kişileri bulun.
* Sizin MS’iniz size özgüdür. Bazı kişiler bir günlük tutmanın, ne olduğunun ve
ne zaman olduğunu izlemenin faydalı oludğunu düşünmektedirler.
* İçinde bulunduğunuz günü yaşayın. MS gelecekle ilgili belirsizlikler getirir.
Enerjinizi bugüne yöneltin ve gelecekte yaşanabilecek sorunlara üzülmemeye
çalışın.
* Önceliklerinizi inceleyin. Kendi dünya görüşünüz dahilinde, kişisel
değerlerinize ve anlayışınıza göre yaşamınıza anlam vermeye çalışın. Yeni ilgi
alanları, hobiler bulun.
* Bilgi almak, başvuruda bulunmak ve destek almak için MS Derneğini kullanın.
Size en yakın derneği arayın ve programlarını öğrenin.
Bu sitede yer alan bilgiler sadece genel bir bilgilendirme
amaçlıdır. Herhangi bir teşhis koyma veya tedavi etme amacı bulunmamaktadır.